Tom & Gerry, ale bez Toma

fot. (c) Gutek Film

Ideolog kampu, a jednocześnie postać przejściowa – jak określiła Oscara Wilde’a Susan Sontag – pisze w przedmowie do jednej ze swoich powieści, którą uznać należy za manifest artystyczny: „Sztuka jest zarazem powierzchnią i symbolem. Kto sięga po powierzchnię, czyni to na własną odpowiedzialność. Kto odczytuje symbol, czyni to na własną odpowiedzialność. W rzeczywistości sztuka odzwierciedla widza, nie życie”. Zaraz potem całkiem poważnie, choć z właściwą sobie dozą przewrotności, dodaje, że „każda sztuka jest bezużyteczna”. Cóż zatem zobaczy w Gerrym ofiara antropologicznej tresury? Odpowiedź nasunie się sama. Wystarczy zaryzykować.

Przyglądając się strukturze filmu, nie sposób oprzeć się pokusie przywołania koncepcji kozła ofiarnego, sformułowanej przez René Girarda. Analogia do odmalowanego w Księdze kapłańskiej obrazu kozła wypędzanego na pustynię nasuwa się sama, on to „zabierze ze sobą wszystkie ich winy do ziemi jałowej”21. Bohaterowie – a może bohater, skoro obaj noszą to samo imię – filmu wychodzą na pustynię niczym banici wygnani przez „cywilizację”, odrzuceni przez wspólnotę, która ich napiętnowała. W ich rozmowach i podejmowanych działaniach ujawnia się pragnienie powrotu na łono ekumeny, porzucenia złowrogiego locus horridus, w którym pobyt dla jednego z bohaterów kończy się śmiercią. Girard mówi jasno, że „znaleźć kozła ofiarnego, to nie wiedzieć, że się go ma”. Pojawia się zatem pytanie: czy sam kozioł musi być świadom roli, jaką przyjdzie mu spełnić? Czy bohaterowie wiedzą, jakiego mechanizmu stali się częścią i co ich czeka? Nie sposób tego odgadnąć.

Wykorzystanie na potrzeby niniejszej interpretacji nasuwającego się odwołania do koncepcji kozła ofiarnego Girarda to nazbyt prozaiczne wytłumaczenie. Poszczególne elementy fabuły wymagają o wiele wnikliwszej analizy, która ujawni rozmytą i zakamuflowaną, ale jednak możliwą inkarnację mitu. Mitu – należy dodać – ewangelicznego, transformującego epizod z życia Jezusa, którym było kuszenie na pustyni, w serię luźno powiązanych i na pierwszy rzut oka niemających z sobą związku scen.

Abstract

Tom & Gerry, But Without Tom

The article presents some possible interpretations of the movie Gerry directed by Gus Van Sant.
In the first part author goes through “overinterpretations” which appeared in newspapers and internet portals. In the second part author’s own anthropological “overinterpretation” is presented, in which mythological layers of the movie are explored. Most of them concern repeating evangelical myth of Christ.