H.S. Becker, Outsiderzy

Howard S. Becker
Outsiderzy. Studia z socjologii dewiacji
Wydawnictwo Naukowe PWN
Warszawa 2009

Wydana przez PWN w serii Biblioteka Socjologiczna książka Outsiderzy to sztandarowy przykład pracy poświęconej dewiacji i tekst kluczowy dla teorii etykietowania. Materiał empiryczny Howard S. Becker zebrał w barwnym otoczeniu palaczy marihuany i muzyków rozrywkowych w końcu lat czterdziestych w słynnym z badań terenowych nad grupami marginalizowanymi mieście Chicago. Uważna obserwacja i dokładna analiza uzyskanych danych, prowadzi autora do ciekawych wniosków, dzięki którym tworzy bogaty obraz dewiacji.

Becker stara się opisać outsiderów zarówno jako członków grup dewiacyjnych, jak i ludzi uwikłanych w sieć relacji z konformistami – osobami które nie dopuszczają się czynów uznawanych za dewiacyjne. Dlatego pisząc o muzykach, obserwuje, jaki wpływ na ich decyzje mają opinie ich małżonek, pisząc o palaczach marihuany, przygląda się policjantom i prawodawcom usiłującym stworzyć formalne bariery uniemożliwiające dostęp do konopii. Przez analizę stanowiska osób łamiących społecznie uznane normy opowiada o tych, którzy je tworzą i przestrzegają ich. Jednocześnie sygnalizuje, że prosty podział na osoby, które popełniają czyny dewiacyjne i te, które tego nie robią, nie wyczerpuje dających się zaobserwować postaw, dlatego wyróżnia jeszcze dwa typy zachowań: fałszywe oskarżanie i działanie skrycie dewiacyjne.

Punktem wyjścia dla teoretycznej strony pracy było zwrócenie uwagi na to, jak osoby trzecie klasyfikują zachowania naruszające przyjęte normy. Autor zaznacza, że „grupy społeczne tworzą dewiację poprzez ustanowienie reguł, których złamanie stanowi dewiację oraz poprzez zastosowanie tych reguł wobec konkretnych osób i nazwanie ich outsiderami”. Wobec tego, jak pisze sam autor, „dewiacja nie jest właściwością czynu, który popełniła jednostka, tylko konsekwencją zastosowania przez innych reguł i sankcji wobec »przestępcy«” (s. 13).

Becker, jak i inni przedstawiciele nurtu interakcjonizmu symbolicznego, wykorzystuje pojęcie kariery do opisu zmiennego stosunku podmiotu do czynów dewiacyjnych. Słowo to, użyte poza kontekstem życia zawodowego, nie implikuje tendencji wzrostowej, wspinania się po szczeblach. Przebieg kariery zależy od rodzaju i jakości interakcji człowieka – w tym przypadku dewianta – z otoczeniem. Dlatego też może prowadzić do chwilowego wycofania, porzucenia czynów dewiacyjnych bądź ich nasilenia.

Bardzo przyjemna w lekturze jest część pracy poświęcona analizie materiału empirycznego. Autor, starając się pokazać, jak może się potoczyć kariera palacza marihuany, śledzi proces opanowywania techniki palenia, podkreśla rolę bardziej doświadczonych dewiantów w toku nauki dostrzegania efektów palenia i, co kluczowe, czerpania z nich przyjemności. Do tego jednak dojść może dopiero wtedy, gdy przyszły palacz zbagatelizuje obawy ewentualnych sankcji ze strony otaczających go niepalących oraz gdy znajdzie źródło dystrybucji narkotyku. Pracując jako muzyk rozrywkowy, Becker poznał język, ideały i dylematy tej grupy zawodowej. Przedstawia konflikt pomiędzy muzykami i ich odbiorcami oraz związany z tym problem grania muzyki komercyjnej kosztem rezygnacji z osobistych ambicji. Doprowadza to do polaryzacji postaw wśród muzyków, z których każdy racjonalizuje swój wybór. Osobny rozdział poświęcony jest „wojującym reformatorom”, „krzyżowcom moralistom”, którzy, według Beckera, chcąc osiągnąć swój cel – stworzyć nowe reguły – wykorzystują wsparcie profesjonalistów, na przykład psychologów i psychiatrów.

W ostatnim rozdziale, który powstał kilka lat po napisaniu pozostałych, autor ustosunkowuje się do krytyki przedstawianych przez siebie tez. Wytykano mu, że nie wytłumaczył, dlaczego niektórzy decydują się łamać powszechnie przyjęte normy. Becker przyznaje, że to, co niefortunnie nazwano „teorią etykietowania”, teorią sensu stricto nie jest. To jednak nie zmienia faktu, że serdecznie polecam lekturę tej książki, bo nawet jeśli nie odpowiada na pytanie „dlaczego?”, mówi wiele o tym „jak”.