S. Sassen, Globalizacja

Saskia Sassen
Globalizacja. Esej o nowej mobilności ludzi i pieniędzy
Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego
Kraków 2008

Książka jest zbiorem dziesięciu esejów publikowanych w  czasopismach naukowych w  latach 1993–1998. Nie stanowią one logicznie powiązanej całości, a  łączy je to, że podejmują tematykę globalizacji. Wydawałoby się, że książka z  globalizacją w  tytule będzie aspirować do objęcia analizą całości tego powszechnego procesu, który zawłaszcza zastane struktury i  powoduje ich przemianę w  nową, nieustannie mutującą formę. Sassen nie podejmuje jednak takiej próby.

Przeplatające się kwestie nie znajdują jednego definitywnego rozstrzygnięcia. Można je streścić w  następujących hasłowych zagadnieniach: (1) tworzenie się globalnych miast, w  których skupiają się imigranci z  krajów Trzeciego Świata niezbędni dla funkcjonowania niskopłatnych usług oraz międzynarodowy kapitał roszczący sobie prawo do narodowej i  ponadnarodowej legitymizacji; (2) intensyfikacja migracji między państwami o  ścisłych powiązaniach; (3) wpływ inwestycji międzynarodowych na wzrost migracji; (4) uelastycznienie i  deregulacja rynku pracy; (5) fragmentaryzacja suwerenności i  terytorialności państwa narodowego; (6) niezbędna rola gospodarki nieformalnej dla funkcjonowania globalnych miast; (7) ogniskowanie się władzy w  przestrzeni elektronicznej oraz władzy kapitału wokół centrów zarządzania; (8) unikalny i  ledwo zauważalny przez męską część środowiska naukowego problem nierównego traktowania płci, którego globalizacja nie tylko nie znosi, a  niejednokrotnie intensyfikuje.

Autorka określa siebie mianem ekonomistki politycznej. Swoje rozumowanie prowadzi na płaszczyźnie ekonomii, która jest determinowana przez szeroko rozumianą politykę i  jednocześnie sama ją determinuje. Ten zamknięty, zubożający i  wyizolowany z  pozostałych płaszczyzn teoretyczny model gładko radzi sobie z  wyjaśnianiem zachodzących procesów, porządkując przyczyny i  skutki niemalże na miarę klasycznego modelu makroekonomicznego. Jednak takie rozumowanie, które z  logicznego punktu widzenia jest poprawne na poziomie pojedynczych przyczyn i  ich konsekwencji w  ramach konkretnych państw narodowych, w  globalnej perspektywie wydaje się nieporadne i  niezdolne do całościowej analizy. Autorka pisze z  punktu widzenia obywatelki państw najbardziej rozwiniętych i  to czyni ją, jak by powiedział Ulrich Beck, ślepą na racje spoza tych państw.

Sassen, prowadząc analizę globalizacji, wraca do jej pierwotnego ekonomicznego rozumienia. Jednocześnie ignoruje pozostałe płaszczyzny i  poszukuje wyjaśnienia jedynie w  tym wymiarze, sprawiając wrażenie, jakby ludzkie działania były tylko do niego ograniczone. Jest to o  tyle prawdziwe, że ekonomiczny kwantyfikator jest miernikiem do konań na innych płaszczyznach, jednak z  drugiej strony ortodoksyjny redukcjonizm sam w  sobie budzi sprzeciw, gdyż proponowany model jest wyabstrahowany i  uproszczony. Ponadto autorka przez ustanawianie ciągów wzajemnie determinujących się czynników, będących jednocześnie następstwami i  przyczynami kolejnych zjawisk, powoduje, że jej wywody odnoszą się same do siebie. Niekiedy można odnieść wrażenie, że nieustannie wyjaśnia idem per idem.

Warstwa empiryczna wydaje się z  kolei nadmiernie obciążona materiałem statystycznym, co czyni tekst nieprzejrzystym zbiorem liczb, które trudno zapamiętać i  wyciągnąć z  nich wnioski. Sam język, nienagannie schludny i  „wyteoretyzowany”, pozbawiony jest wyrażeń potocznych, co czyni go nieprzyjaznym czytelnikowi, a  powtarzające się sformułowanie „uważam, że” nadaje mu nieco szkolne brzmienie.

Ogólnie mocno subiektywne wrażenie mieści się między intelektualnym rozczarowaniem a  przekonaniem, że niezwykłe i  poszerzające świadomość książki należą do rzadkości, a  praca Sassen z  pewnością się do nich nie zalicza. To poprawny tekst o  wyjątkowo solidnym (i  nadmiernie eksponowanym) fundamencie empirycznym, obracający się w  kręgu ekonomicznych zagadnień, które punktowo oświetlają nieliczne z  wielu kwestii związanych z  globalizacją.