Między oralnością a cyrograficznością

fot. Przemek Szuba

Jak wspomina Walter Ong, przejście od oralności do cyrograficzności, a w konsekwencji typograficzności, wiązało się ze zmianą statusu pamięci i z możliwością przeniesienia odpowiedzialności za przechowywanie i przekazywanie informacji na jej ekstensję, czyli pismo. W kulturach oralnych „doświadczenie jest intelektualizowane mnemonicznie”, ponieważ

Myślenie o czymkolwiek bez pomocy formuł, bez określeń tradycyjnych i mnemonicznych, jeśli nawet jest możliwe, byłoby (…) stratą czasu, bowiem taka myśl raz wypracowana, nie mogłaby być efektywnie odzyskana, tak jak jest to możliwe przy pomocy pisma. Nie byłaby to wiedza trwała, a tylko przelotna myśl, chociaż skomplikowana.

Wobec tego kultura oralna wypracowała szereg technik mnemonicznych, które pozwalały jej skutecznie nabywać, przechowywać i odtwarzać informacje. Umiejętność względnie wiernego przekazywania faktów była sprawnością wysoko cenioną i gwarantującą prestiż społeczny w kulturach typu oralnego, a taką bez wątpienia była XIX-wieczna kultura chłopska sportretowana w omawianej przez nas lekturze. Być może dlatego właśnie sierotka Marysia, choć niezwykle mocno naznaczona statusem sieroty i wynikającymi z niego konsekwencjami, „(…) piosenek umiała tyle, że cały dzień coraz to inszą śpiewała, a nigdy ich nie brakowało (…) że kto w pobliżu szedł, to stawał i słuchał, a często i łzy miał w oczach”. O ile więc głęboko zanurzona w oralnym paradygmacie myślenia bohaterka zyskuje akceptację i zostaje wynagrodzona, o tyle nieustannie zmagający się z cyrograficznością Koszałek-Opałek co rusz ponosi klęskę. Jego opus magnum aż trzykrotnie ulega zniszczeniu.

Abstract

Between Orality and Literacy. An Anthropological Analysis of the Fairytale O krasnoludkach i o sierotce Marysi

The article consists of two parts. In the first one, the author attempts to explain the term “anthropology of literature” and to show methodological and terminological problems which are connected with this method of interpreting cultural reality. The term “anthropology of literature” has been used in cultural and philological reflections more often recently. That term becomes gradually broader and more obscure. In the second part of the article, the author interprets the children’s story O krasnoludkach i o sierotce Marysi (Little Orphan Mary and the Gnomes) in accordance with the principles of anthropology of literature, thereby demonstrating its capabilities and limitations as a scientific method.