Agnieszka Kozyra, Estetyka zen
Agnieszka Kozyra
Estetyka zen
Wydawnictwo Trio
Warszawa 2010
Myśl zen, wbrew zasadom logiki klasycznej, uznaje wyłącznie jedną, konsekwentnie stosowaną zasadę logiczną – zasadę sprzeczności paradoksowej (według której A=A i A≠A). Taka właśnie jest logika „rzeczywistości samej w sobie”, dostępnej w doświadczeniu satori – „dopiero ten niewyobrażalny dla nas stan jednoczesnej negacji i afirmacji jest uważany za prawdę totalną, wszystko inne za prawdy cząstkowe”. Oświecenie widziane z punktu widzenia logiki oznacza więc wykroczenie poza myślenie dyskursywne, odkrycie paradoksowej struktury rzeczywistości, wkroczenie do świata, w którym – jak głosi jeden z wersów buddyjskiej Sutry Girlandy Kwiatów – „jedno jest wszystkim, a wszystko jest jednym”; do świata, w którym granice pomiędzy poszczególnymi elementami rzeczywistości zacierają się, jednocześnie nabierając wyrazistości. Adept/artysta zen musi przekroczyć dualizm podmiotu i przedmiotu poznania, doświadczyć jedności z wszechświatem, zachowując jednocześnie swą własną odrębność i indywidualność. Rzeczywistość stanu „nie-jaźni” jest niewyrażalna w słowach, gdyż jej struktura jest wewnętrznie sprzeczna. Można ją jednak przekazać poprzez sztukę – w obrazie, geście, czy poetyckiej metaforze.