Choroba – próba definicji

Antropologia medyczna, będąca subdyscypliną antropologii kulturowej, zrodziła się na przełomie lat sześćdziesiątych i siedemdziesiątych w Stanach Zjednoczonych jako odpowiedź na pojawiające się – nie tylko w etnologii ludów pozaeuropejskich, ale także zachodniego kręgu kulturowego – problemy z naukowym zaklasyfikowaniem i opisaniem chorób oraz praktyk leczniczych, które wykraczały poza obowiązujący paradygmat medyczny. Okazało się bowiem, że pojęcia zdrowia, normy, choroby nie są treściami uniwersalnymi, ale są zrelatywizowane kulturowo, podczas gdy

wiele jednostek chorobowych wyróżnionych w nozologii biomedycznej nie ma swoich odpowiedników bądź ma jedynie przybliżone odpowiedniki w klasyfikacjach tubylczych. I odwrotnie, istnieją tzw. „choroby ludowe” (folk illnesses), których nie da się odnieść do biomedycznych jednostek chorobowych. Choroby te są czasem specyficzne dla pojedynczej kultury, czasem dla szerszego regionu geograficzno-etnicznego, a niekiedy można odnaleźć ich odpowiedniki nawet w odległych kulturach.

Stąd też „zjawiska uważane w jednej kulturze za symptomy choroby, w innej przeciwnie – mogą być oznakami zdrowia, a w jeszcze innej – nie mieć żadnego znaczenia dla oceny zdrowia”.

Przyjęcie tego założenia przez współczesną myśl medyczną przyczyniło się do powstania takich subdyscyplin, jak na przykład psychiatria kulturowa30, która zajmuje się zagadnieniami: epidemiologii, etiologii, patogenezy, symptomatologii i leczenia zaburzeń psychicznych w zależności od określonych kultur i warunków środowiska31, a jednocześnie dowodzi faktu, że „ustanowiony sto lat temu paradygmat medycyny zaczyna być kwestionowany i to z różnych powodów”.

Wobec tego w ramach teoretycznych podstaw antropologii medycznej pojawiły się propozycje wprowadzenia nowego podziału chorób. Jedną z nich była koncepcja George’a M. Fostera, który uznał, że etiologie chorobowe należy podzielić na: „naturalistyczne” – starające się tłumaczyć choroby jako wynik oddziaływania czynników zewnętrznych wobec człowieka lub mu przynależnych, i „personalistyczne” – doszukujące się etiologii chorób w ingerencji czynnika o charakterze osobowym, to znaczy złego ducha, bóstwa.

Nieco inny podział zaproponował Horacio Fabrega, który wyszedł z założenia, że skoro nawet te choroby, w których czynniki o charakterze neurofizjologicznym odgrywają znaczącą rolę, w rożnych kulturach przybierają inne formy, należy więc wprowadzić pewne rozróżnienie terminologiczne na disease i illness. Przy czym przez disease rozumie on chorobę w jej patologicznym aspekcie, to znaczy zmian fizjologicznych, jakie wywołuje w organizmie człowieka, zdefiniowanych przez naukę biomedyczną.

Illness natomiast to jej kulturowy odpowiednik, wymiar. Warto w tym momencie powołać się na pracę K. Dannera Clousera, Charlesa M. Culvera i Bernarda Gerta zatytułowaną Malady, w której autorzy rozumieją termin illness jako jednostkowe, a przez to subiektywne poczucie bólu, cierpienia, dyskomfortu, manifestujące się w określonych symptomach, a spowodowane przez disease, rozpatrywaną tutaj jako uchwytny metodami obserwacyjnymi, zobiektywizowany i rozwijający się w określonych stadiach, o określonej etiologii, proces fizjologiczny organizmu. Podobne ujęcie proponuje C. Boorse, który disease traktuje jako synonim theoretically unhealthy condition (teoretycznie niezdrowego stanu), odnosząc go do pojęcia „zdrowia”, ale w ujęciu teoretycznym, podczas gdy illness wiąże się z jego praktycznym sensem.

Abstract

Trying to Define Illness

The phenomenon of the illness has many aspects. Its core evades all unequivocal iterpretations. Therefore each trial of reaching it implies necessity of using a postmodern paradigm, according to which it is possible to give up one particular monomethod in favour of numerous interpretative procedures. This kind of approach places the illness on the point of intersection of many discourses which appear to differ, but oftenly they sprout out of one common stem. The article is an attempt of approaching the phenomenon of illness with interdisciplinary view consisting elements of medical, anthropological, philosophical and sociological discourses. It is a voice in discussion about the (im)possibility of reaching the truch about illness.