Fotografia – dziecko i kronikarz nowoczesności

Zwrócenie uwagi na zupełnie nową jakość środowiska życia mieszkańca metropolii, odnotowanie nieciągłości  doświadczenia  i  natłoku wrażeń,  jakiemu  był  poddany,  dokonało  się dosyć wcześnie;  intuicje na ten temat pojawiły  się  np.  u Baudelaire’a  (mistrzowsko  tropił je Walter  Benjamin),  w  podobnym  duchu pisali  cytowany wyżej  Simmel i  całe  rzesze społecznych  krytyków  przełomu  XIX  i  XX wieku. Wkrótce po podjęciu tematu zmysłowej nadobfitości i sensorycznego przeciążenia, generowanych przez ruch, prędkość, tłok, hałas, bodźce  wizualne,  dostrzeżono  związek  tych fenomenów ze wzrastającą sensacyjnością zarówno popularnych rozrywek, jak i komunikatów medialnych. Takie powiązanie zdaje się oczywiste dla ówczesnych obserwatorów życia społecznego.

Zagadnienie to zostało później podjęte przez Siegfrieda Kracauera  czy Waltera  Benjamina. Ten  ostatni  posunął  się  jednak  o  krok  dalej, widząc  w  ludzkim  sensorium  ogniwo  łączące agresywną  wrażeniowość  nowoczesnego  życia i sensacyjność nowoczesnej kultury popularnej. Na skutek pojawienia się nowego rodzaju bodźców  zmianie  ulec miał  sam  aparat  percepcyjny człowieka. Zanurzenie jednostki w nowym środowisku,  wypełnionym  silnymi  bodźcami, gwałtownymi  zmianami  i wszechobecnym  zagrożeniem,  spowodowało pojawienie  się nowej jakości odbioru otoczenia, nowego „trybu percepcji”. Ten szlak rozumowania, zakładający zmiany percepcji w wymiarze diachronicznym, wynikające z przekształceń środowiska, Ben Singer nazywa tezą o „historii percepcji”. Taką zmienność można by rozumieć różnorako – począwszy od zmian  o  charakterze  neurologicznym,  poprzez aktywizację  określonych  kompetencji  poznawczych,  po  najprostszą  zmianę  heurystyk  postępowania  i adaptację psychicznych nawyków do środowiska.

Nawet  akceptacja  takiej  tezy  i przyjęcie, że mamy do czynienia z „przemianami aparatury psychicznej”, jakkolwiek rozumianymi, nie pozwalają jeszcze na stwierdzenie odpowiedniości między  właściwościami  środowiska  i  cechami wytworów  kulturowych,  choć  istnienie  związków między  produkcją  symboliczną  a warunkami  społeczno-kulturowymi,  w  których  ona powstaje, nie jest raczej problematyzowane. Niewątpliwie  sensacyjność w prasie, nowe  rodzaje stymulujących rozrywek, kino czy wreszcie  fotografia pojawiły  się w podobnym okresie, odpowiadającym erupcji nowoczesnych przemian i ukształtowaniu nowego środowiska sensorycznego. Można się do nich odnieść jako noszących znamiona nowoczesności, jako będących jej nieodłączną  częścią  (zarówno  odzwierciedlającą, jak i wytwarzającą określone fenomeny, choćby sensacyjną  ekscytację). Niekoniecznie  jednak pozostają  one  z nowoczesnością w  bezpośrednim związku przyczynowo-skutkowym.

Abstract

Photography – Child and Chronicler of Modernity

Growth of industry, transport and mass media in the 19th century led to a new type of perception, with which the new invention – photography – corresponded well. The medium became a perfect instrument for registering fast changes of the modern world. Photographers immortalized quickly expanding city spaces. When in 1888 a small, cheap and simple Kodak Box was put on the market, photography became accesible to wide masses. At the end of the century the press started to print photos accompanying news. This led to rise of tabloids. Photography is an inseparable part and epiphenomenon of modernity.